Η Εκπαίδευση ως οριζόντια προϋπόθεση στις πολιτικές για την κοινωνική ένταξη των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων
Τα ζητήματα της προώθησης της ισότητας, της κοινωνικοοικονομικής ένταξης και της διασφάλισης των θεμελιωδών δικαιωμάτων για όλους και ειδικά για τους ευάλωτους πολίτες έχουν τεθεί υψηλά στην ατζέντα της Ευρωπαϊκής κοινωνικής πολιτικής. Σύμφωνα με τη Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κατοχυρώνεται η ισότητα και η απαγόρευση των διακρίσεων ως ακρογωνιαίοι λίθοι των πολιτικών της ΕΕ. Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων αναγνωρίζεται μεταξύ άλλων το δικαίωμα σε ποιοτική και χωρίς αποκλεισμούς εκπαίδευση, κατάρτιση και διά βίου μάθηση, προκειμένου κάθε άτομο να διατηρήσει και να αποκτήσει δεξιότητες που θα του επιτρέψουν να συμμετέχει πλήρως στην κοινωνία και να διαχειρίζεται με επιτυχία τις αλλαγές στην αγορά εργασίας.
Η εκπαίδευση έχει καταστεί προτεραιότητα και ένας από τους κύριους τομείς των παρεμβάσεων των κρατών μελών στο πλαίσιο όλων των υφιστάμενων εθνικών στρατηγικών κοινωνικής ένταξης και το αντικείμενο υψηλών χρηματοοικονομικών και οργανωτικών επενδύσεων. Σύμφωνα με την UNESCO (2010), τα άτομα που δεν ολοκληρώνουν τουλάχιστον την υποχρεωτική εκπαίδευση διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο φτώχειας στη μετέπειτα ζωή τους και έχουν περιορισμένες ευκαιρίες να αναπτύξουν μαθησιακές δεξιότητες και να αξιοποιήσουν το σύνολο των δυνατοτήτων τους.
Σε αυτή την κατεύθυνση, η προώθηση της ίσης πρόσβασης και της ολοκλήρωσης ποιοτικής και χωρίς αποκλεισμούς εκπαίδευσης και κατάρτισης, ιδίως για ομάδες σε μειονεκτική θέση, από την προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα, μέσω της γενικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, έως την τριτοβάθμια εκπαίδευση καθώς και την εκπαίδευση ενηλίκων, αποτελεί κομβική προτεραιότητα σε εθνικό επίπεδο. Στη βάση των αρχών της κοινωνικής δικαιοσύνης, της συμπερίληψης και της ισότητας, η συμπεριληπτική εκπαίδευση που αίρει τις ανισότητες για όλους τους μαθητές και μαθήτριες, με αποδοχή των ιδιαιτεροτήτων και της διαφορετικότητας, που οφείλονται σε κοινωνικούς, πολιτισμικούς, και ατομικούς παράγοντες έχει ιδιαίτερη σημασία για την ουσιαστική ένταξη των μειονεκτουσών και ευάλωτων ομάδων.
Καθώς το δικαίωμα στην Εκπαίδευση είναι αδιαμφισβήτητο για όλους, η ενδυνάμωση, η προσωπική ανάπτυξη, και κοινωνική ενεργοποίηση, αυτοδιαχείριση, ανθεκτικότητα και ευημερία των ευάλωτων συμπολιτών μας δεν μπορεί να επιτευχθεί παρά μόνο μέσα από την εκπαίδευση, η οποία θα δώσει νέες προοπτικές για την άρση των όρων κοινωνικού αποκλεισμού και την ουσιαστική συμμετοχή όλων των κοινωνικών ομάδων στον κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό ιστό της χώρας.
Με αυτό το πρίσμα, η Εκπαίδευση ως προϋπόθεση για την κοινωνική ένταξη των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων εντάσσεται ως διακριτό πεδίο παρεμβάσεων στο πλαίσιο των νέων εθνικών στρατηγικών, που εκπόνησε το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων για τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, με το συντονισμό της Γενικής Γραμματείας Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας και σε συνέργεια με τα συναρμόδια Υπουργεία και φορείς.
H Εθνική Στρατηγική για την Κοινωνική Ένταξη και Μείωση της Φτώχειας 2021 – 2027 στοχεύει στην ανάπτυξη μίας ολοκληρωμένης πολιτικής πρόληψης και καταπολέμησης του εργασιακού και κοινωνικού αποκλεισμού, κυρίως των ειδικών και ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού. Η νέα Εθνική Στρατηγική δομείται σε τέσσερις (4) επιχειρησιακούς άξονες:
1: Πρόσβαση σε επαρκείς πόρους και βασικά υλικά,
2: Πρόσβαση σε αποτελεσματικότερες και ποιοτικότερες υπηρεσίες,
3: Ένταξη στην αγορά εργασίας, βελτίωση της απασχολησιμότητας και πρόσβαση στην απασχόληση,
4: Διακυβέρνηση της Εθνικής Στρατηγικής για την Κοινωνική Ένταξη και Καταπολέμηση της Φτώχειας.
Μεταξύ των ωφελούμενων συμπεριλαμβάνονται οι άνεργοι, οι άποροι, τα άτομα με αναπηρία, οι άστεγοι, οι Ρομά κλπ. Ειδικά στα πεδία της εκπαίδευσης και της δια βίου μάθησης συμπεριλαμβάνονται μεταξύ άλλων:
- δράσεις που αφορούν σε όλες της βαθμίδες τυπικής εκπαίδευσης και σχετίζονται με την πρόσβαση και την παραμονή στο σύστημα εκπαίδευσης,
- δράσεις που αφορούν στην ειδική αγωγή και στην πρώιμη παρέμβαση,
- δράσεις που αφορούν στην ψυχολογική στήριξη και συμβουλευτική μαθητών καθώς και
- δράσεις που αφορούν στην κοινωνική μέριμνα και υπηρεσίες για φοιτητές που αντιμετωπίζουν δυσχέρεια στην ολοκλήρωση των σπουδών λόγων οικονομικών προβλημάτων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία 2020 – 2023 ακολουθεί τις κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία 2021 – 2030, η οποία στοχεύει στη διασφάλιση της πλήρους συμμετοχής των ΑμεΑ στην κοινωνία σε ισότιμη βάση με τους άλλους πολίτες, τόσο εντός της ΕΕ όσο και πέρα απ’ αυτήν. Διασφαλίζει την προσβασιμότητα των ΑμεΑ σε αγαθά, υπηρεσίες και υποστηρικτικά μέσα, τη συμμετοχή σε θεμελιώδη δικαιώματα, την ισότητα, την πρόσβαση στην εκπαίδευση και την απασχόληση, την αντιμετώπιση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, την απαγόρευση των διακρίσεων κλπ.
H Εθνική Στρατηγική για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά (ΕΣΚΕ) 2021-2030, ακολουθώντας τις ευρωπαϊκές συστάσεις και με τη συνεισφορά των συναρμόδιων υπουργείων και φορέων καθώς και των εκπροσώπων των φορέων Ρομά, προσεγγίζει τα ζητήματα της ενίσχυσης της εκπαίδευσης, της ανάπτυξης δεξιοτήτων και της απασχόλησης των Ρομά μέσω του ΠΥΛΩΝΑ ΙΙ. «Ενίσχυση της ισότιμης πρόσβασης των Ρομά σε βασικές υπηρεσίες και αγαθά». Ο Πυλώνας ΙΙ εστιάζει μεταξύ άλλων βασικών υπηρεσιών και αγαθών, στην αποφυγή της μαθητικής διαρροής Ρομά και στην ισότιμη πρόσβαση των Ρομά στις ευκαιρίες απασχόλησης και επαγγελματικής κατάρτισης, τόσο σε γενικές υπηρεσίες, προγράμματα και παρεμβάσεις (mainstreaming) που εξυπηρετούν το σύνολο του πληθυσμού αλλά και σε ειδικές παρεμβάσεις αποκλειστικής στόχευσης σε Ρομά που επιδιώκουν να ενισχύσουν την απασχολησιμότητα και την ένταξη στην εργασία.
Μια από τις εμβληματικές δράσεις στον τομέα της εκπαίδευσης αποτελεί η συνεργασία από το 2020 μεταξύ της Γενικής Γραμματείας Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας και του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ), σχετικά με τη χορήγηση τριάντα πέντε (35) υποτροφιών ετησίως για προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα του ΕΑΠ σε άτομα που ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Οι υποτροφίες χορηγούνται σε αποφοίτους Λυκείου για την παρακολούθηση προπτυχιακών προγραμμάτων και σε πτυχιούχους για την παρακολούθηση μεταπτυχιακών προγραμμάτων του ΕΑΠ. Δικαιούχοι είναι άτομα που ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, όπως Ρομά που διαβιούν σε καταυλισμούς και σε συνθήκες κοινωνικού αποκλεισμού ή ακραίας φτώχειας, καθώς και Ρομά που παρέχουν υπηρεσίες διαμεσολάβησης, σε ωφελούμενους λόγω αστεγίας, πρώην φιλοξενούμενους δομών παιδικής προστασίας ή φιλοξενούμενους δομών παιδικής προστασίας που έχουν υπερβεί το 18ο έτος της ηλικίας τους. Στόχος είναι η αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού, η ισότιμη πρόσβαση στην εκπαίδευση, η αναβάθμιση γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων και η ένταξη στην αγορά εργασίας των ευάλωτων κοινωνικά ομάδων.
*Άρθρο του Γιώργου Σταμάτη, Γενικού Γραμματέα Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας – Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων