Στο άκουσμα της λέξης «Φεβρουάριος», στο μυαλό μας σχηματίζεται η εικόνα ενός μικροσκοπικού άνδρα, μεταμφιεσμένου και σκανδαλιάρη. Βέβαια, η περιβολή του μας είναι οικεία, καθώς οι Απόκριες είναι οι ημέρες του.

Εύλογα θεωρείται ως ένας από τους πιο «αδικημένους» μήνες ενός έτους, καθώς το προσωνύμιο του ως «κουτσός» παραπέμπει στις ημέρες που υπολείπονται σε σχέση με τους άλλους μήνες του έτους.

Αριθμεί 28 ημέρες –29 ημέρες στα δίσεκτα έτη– και χαρακτηρίζεται ως ένας ιδιαίτερος μήνας, αφιερωμένος στο νερό της ζωής, αλλά και στην αναγέννηση της φύσης, καθώς αποτελεί το προπύργιο για την Άνοιξη, που δεν αργεί να έρθει. Άλλωστε, το ζώδιο του Υδροχόου που διανύει τις περισσότερες ημέρες του Φεβρουαρίου, αλλά και το ζώδιο του Ιχθύ, συμβολίζουν και τα δύο το νερό της ζωής και την αναγέννηση.

Ετυμολογικά ο Φεβρουάριος προέρχεται από το λατινικό februum=κάθαρση. Η άλλη ονομασία του, Φλεβάρης, φανερώνει τις φλέβες και πιο συγκεκριμένα, το νερό της ζωής που ρέει, προκειμένου να ξεκινήσει η Άνοιξη με την έλευση του Μαρτίου.

Ο Φεβρουάριος είναι γνωστός στην Ελλάδα και με άλλα προσωνύμια. Ονομάζεται και Κουτσός ή Κουτσοφλέβαρος, καθώς υπολείπεται 2-3 ημερών σε σχέση με τους άλλους μήνες. Στον Πόντο λέγεται και Κούντουρος ή Κούτσουρος, που σημαίνει “με κομμένη ουρά”. Στην Κύπρο, ο Φλεβάρης είναι γνωστός με το όνομα Μικρός ή Κουτσούκης, ενώ στη Θράκη επικρατεί η παραδοσιακή ονομασία, Φλεβάρης, που φέρνει στον νου τις φλέβες, καθώς χαρακτηρίζεται ως ένας από τους πιο βροχερούς μήνες του χρόνου. Μάλιστα, κάποιες φορές λέγεται και Μεθυσμένος, καθώς συνήθως τον Φεβρουάριο ο καιρός είναι άστατος, με νεροποντές ή με ήλιο.

Το Καλαντάρι του Φεβρουαρίου από το Très riches heures du duc de Berry

Ένας περίβολος περιβάλλει ένα αγρόκτημα που περιλαμβάνει μια στάνη και, στα δεξιά, τέσσερις 
κυψέλες και έναν περιστερώνα. Μέσα στο σπίτι μια γυναίκα και ένα ζευγάρι νεαρών ζεσταίνονται 
μπροστά στη φωτιά. Έξω, ένας άντρας κόβει ένα δέντρο με ένα τσεκούρι, με καυσόξυλα στα πόδια 
του, ενώ ένας άλλος ετοιμάζεται να επιστρέψει, φυσώντας στα χέρια του για να ζεσταθεί. 
Πιο πέρα, ένας τρίτος οδηγεί έναν γάιδαρο, φορτωμένο με ξύλα, προς το διπλανό χωριό.

Περιγραφή Του Πίνακα Του Alexander Popov «Φεβρουάριος»,

H ελληνική μυθολογία μας μιλά για μια όμορφη πριγκήπισσα που την έλεγαν Φυλλίς ήταν θυγατέρα ενός βασιλιά της Θράκης η κόρη ερωτεύθηκε τον γιο του Θησέα τον Δημοφώντα. Ο νέος αυτός βρέθηκε στα μέρη της καθώς επέστρεφε απο την Θράκη . Ο βασιλιάς του έδωσε την θυγατέρα του και το μισό του βασίλειο . Μετά απο κάποιο διάστημα ο Δημοφών νοστάλγησε την πατρίδα τυ την Αθήνα , και ζήτησε απο την γυναίκα του να πάει εκεί για λίγο διάστημα .

Η Φυλλίδα συμφώνησε αφου της υποσχέθηκε ότι θα γύριζε σύντομα. Έτσι ο νέος απέπλευσε με το καράβι του. Η Φυλλίς έμεινε εγκατελειμένη περιμένοντας τον εκλεκτό της καρδιάς της όμως εκείνος δεν γύρισε…. έτσι εκείνη πέθανε απο μαρασμό. Οι θεοί απο οίκτο την μεταμόρφωσαν σε δέντρο , σε αμυγδαλιά η οποία και έγινε σύμβολο ελπίδας . Όταν ο περπλανώμενος νέος γεμάτος τύψεις επέστρεψε βρήκε την Φυλίδα σαν ένα γυμνό δέντρο χωρίς φύλλα , απελπισμένος αγκάλιασε το δέντρο το οποίο ξαφνικά πλυμήρισε με λουλούδια , δείχνοντας οτι η αγάπη δεν μπορεί να νικηθεί απο τον θάνατο.

Και μαζί με την οργιάζουσα φύση έρχονται και οι οργιαστικές τελετουργίες της Αποκριάς. Όπως αναφέρει ο Χριστόφορος Μηλιώνης:

«Κύριο χαρακτηριστικό των εορτών αυτών είναι η μεταμφίεση (μασκαράδες, καρναβάλια), το γλέντι, οι βωμολοχίες και τα σκώμματα, που σκοπό έχουν να ξυπνήσουν τις δυνάμεις της γονιμότητας. Αρχίζουν με το Τριώδιο, κορυφώνονται τις Αποκριές (την Κυριακή της Κρεοφάγου και, κυρίως, της Τυρινής) και τερματίζονται την Καθαρή Δευτέρα, με έξοδο στο ύπαιθρο, με φαγοπότι και “σαρακοστιανά” (λαγάνες, δηλαδή άζυμα, παστά ψάρια, ταραμά, τουρσιά, φρέσκα κρεμμυδάκια και σκόρδα), με χορούς και χαρταετούς».

— Χριστόφορος Μηλιώνης

Η αρχή του Τριωδίου αναγγελλόταν με πυροβολισμούς και με ταμπούρλα και γινόταν ιδιαίτερα αισθητή την Τσικνοπέμπτη. Όπως αναφέρει ο Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης,

«την Τσικνοπέμπτη, σφάζονται σε πολλά μέρη τα χοιρινά, κυρίως στη νότια Ελλάδα και σε ορισμένα νησιά. Το Σάββατο όμως της ίδιας εβδομάδας, καθώς και τα δύο επόμενα Σάββατα, της Τυρινής και εκείνο της πρώτης εβδομάδας της Σαρακοστής, των Αγίων Θεοδώρων, είναι αφιερωμένα στη μνήμη των πεθαμένων. Στα Ψυχοσάββατα αυτά φαίνεται ότι συνεχίζεται αρχαία συνήθεια, αν λάβουμε υπόψη ότι στα Ανθεστήρια, που τελούνταν στην αρχαία Αθήνα την ίδια περίπου εποχή που σήμερα είναι οι Αποκριές, η τρίτη ημέρα, οι Χύτροι, ήταν ημέρα των ψυχών, με προσφορές πανσπερμίας στους νεκρούς και σπονδές από νερό πάνω στους τάφους».

— Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης

Στα Ψυχοσάββατα οι ψυχές κάθονται επάνω στα δέντρα και τα βλαστάρια του αμπελιού, γι’ αυτό δεν κόβουν ως τότε βλαστάρια, μήπως πέσουν οι ψυχές που είναι καθισμένες επάνω σε αυτά και κλάψουν. Σύμφωνα με τον Γεώργιο Δημητροκάλλη, «τούτο το κάθισμα των ψυχών πάνω στα δέντρα έχει ρίζες προχριστιανικές, κι έχουμε παραστάσεις αρχαίες, κι ακόμα και χριστιανικές, κι ας μην το ‘χει στις διδαχές του ο χριστιανισμός. Αυτό γιατί αυτές οι δοξασίες είναι πανάρχαιες και οικουμενικές, αποκαλούν μάλιστα των φύλλων του δάσους το θρόισμα, ψυχοθρόισμα, μουρμούρισμα των ψυχών».

Τα έθιμα της Αποκριάς έχουν όμως πολλές προεκτάσεις πέρα από τον ανανεωτικό, γόνιμο και θρησκευτικό χαρακτήρα τους. Όπως αναφέρει ο Λευτέρης Αλεξάκης, «ιδιαίτερα η τελευταία μεγάλη Αποκριά (της Τυρινής) δίνει την ευκαιρία να αναζωογονηθούν και να ενισχυθούν οι οικογενειακοί και γενικότερα οι συγγενικοί δεσμοί, να εκφραστεί ο σεβασμός των νεοτέρων προς τους ηλικιωμένους, ιδιαίτερα των νυφάδων προς τα πεθερικά, να σμίξουν απομακρυσμένοι συγγενείς και να περάσουν ευχάριστα λίγο πριν από τη μεγάλη νηστεία της Σαρακοστής».

Αλλά και η επόμενη ημέρα, η Καθαρά Δευτέρα, παρ’ όλα τα νηστίσιμα φαγητά της, δεν είναι παρά «μία προέκταση της αποκριάτικης περιόδου, με κύρια στοιχεία την αθυροστομία, τα αλληλοπειράγματα, τα σκώμματα, τη σάτιρα, που σε κανέναν δεν προκαλούν ενόχληση, αλλά, αντίθετα, όλοι τα επιδιώκουν, για το καλό», όπως αναφέρει ο Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης. Κι έτσι με γέλιο και τραγούδια και το πέταγμα χαρταετών αποχαιρετούσαν την Αποκριά: «Επέρασε η Αποκριά με λύρες με παιχνίδια/ και μπήκε η Σαρακοστή μ’ ελιές και με κρομμύδια» και «Τ’ ακούτε τι παράγγειλε η Καθαρή Δευτέρα;/ Πεθαίν’ ο Κρέας, πέθανε, ψυχομαχάει ο Τύρος/ σηκώνει ο Πράσος την ουρά κι ο Κρέμμυδος τα γένεια/ Μπαλώστε τα σακούλια σας, τροχίστε τα λεπίδια/ στον τρανό τον πλάτανο να μάσουμε Στεκούλα».

Εορτές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι κραιπάλες όμως της Αποκριάς εξαγνίζονται με τα Συμόγιορτα, ένα τριήμερο αφιερωμένο σε τρεις αγίους: τον Αϊ-Τρύφωνα την 1η, την Υπαπαντή στις 2 και του Αϊ-Συμιού (Αγίου Συμεών) στις 3 του μήνα. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, ο καιρός την ημέρα της Υπαπαντής μπορεί να βοηθήσει στην «πρόβλεψη» των μεταβολών του καιρού που θα ακολουθήσει: «Καλοκαιρία της Παπαντής, μαρτιάτικος χειμώνας» και «Ό,τι καιρός κάμει στη Παπαντής, θα τον κάμει σαράντα μέρες». Τον Φεβρουάριο γιορτάζει επίσης και ο Άγιος Χαράλαμπος (στις 10 του μήνα), ο οποίος θεωρείται ότι προστατεύει από την πανώλη, ενώ στις 19 γιορτάζει η Αγία Φιλοθέη η Αθηναία.

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

• Διονύσης Π. Σιμόπουλος, «Οι Μήνες Ιανουάριος και Φεβρουάριος», Γεωτρόπιο Ελευθεροτυπίας, Τεύχος 507 (2 Ιανουαρίου 2010).
• Συλλογικό (Επιμέλεια: Κωστής Γιούργος), «Αφιέρωμα: Φεβρουάριος», ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ Καθημερινής (4 Φεβρουαρίου 2001)
• Κωνσταντίνος Μηνάς, «Λαογραφικές παρετυμολογίες», Λαογραφία, τομ. 30 (1975), σελ. 17-30.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα: φεβρουάριος

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα  Φεβρουάριος

• Παναγιώτης Βαχτσαβάνης, Για να μην τα πάρει ο ποταμός: Λαογραφία Φεβρουαρίου, Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο